سخنان تازه یˈعلی جنتیˈ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره ضرورت قانونی شدن فعالیت شبکه های اجتماعی از جمله ˈفیس بوکˈ و بیهوده بودن اعمال محدودیت بر این شبکه ها، بار دیگر یکی از موضوع های بحث برانگیز در فضای فرهنگی کشور را به میان کشید.

شبکه های اجتماعی به عنوان نسل جدید ارتباطات مجازی، طی سال های اخیر به شدت فراگیر شده است. نمی توان کتمان کرد که بخش وسیعی از جامعه ایران بویژه جوانان با وجود محدودیت دسترسی به این شبکه ها، به فعالیت در آنها می پردازند.

افزون بر این، برخی مسوولان نیز به تصریح یا به تلویح، از عضویت و فعالیت خود در این شبکه ها، سخن گفته اند.

گروه پژوهش های خبری ایرنا در گفت و گو با دو صاحبنظر و فعال در زمینه رسانه، به کنکاش این موضوع پرداخته است.

محمد جواد حق شناس سال ها در عرصه روزنامه نگاری فعالیت داشته و مدتی نیز مدیرمسوول یکی از روزنامه های کثیرالانتشار کشور بوده است. وی هم اکنون استاد دانشگاه و عضو هیات مدیره انجمن ایرانی روابط بین الملل است.

امیر دبیری مهر نیز روزنامه نگار و کارشناسان امور رسانه است. وی همچنین در رشته علوم سیاسی به تدریس در دانشگاه می پردازد.

**ناآشنایی با ذات پدیده های جدید، زمینه برخورد سلبی با آنها

شناخت صحیح ذات پدیده های نو از جمله شبکه های اجتماعی، نقش مهمی در مواجهه هوشمند و سیاستگذاری موثر در این زمینه دارد.

محمد جواد حق شناس در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: یکی از دلایلی که برخی به دنبال اعمال محدودیت بر تکنولوژی های جدید هستند، ناشناخته بودن این تکنولوژی ها و کارکردهای آنها برای این افراد است.

وی ارزیابی نامناسب و غیردقیق از جامعه را یکی دیگر از دلایل مقاومت در برابر فناوری های جدید دانست.

حق شناس با بیان اینکه این نوع نگرش سلبی به مظاهر جدید مساله تازه ای نیست، افزود: با نگاهی وسیع تر به جامعه، به نمونه های تاریخی متعددی برای این مساله برخورد می کنیم؛ برای مثال، مخالفت های جدی با شبکه های ماهواره ای و یا حتی پیش از آن و در حدود دو دهه قبل، مبارزه و مقابله با ویدیو و تولیدات ویدیویی و همردیف کردن آنها با معضلاتی همچون مواد مخدر و مشروبات الکلی، هزینه های فراوانی را متوجه کشور کرد که این در واقع نشانه هایی از وجود یک حس درونی ناشی از ترس و عدم شناخت مظاهر جدید تکنولوژی است.

این کارشناس امور رسانه ای در ادامه گفت: افراد برای مقابله با این ترس و عدم شناخت، در پشت بخشی از ارزش های دینی و مذهبی مورد توجه جامعه دینی قرار می گیرند که در نتیجه تقابل با این مظاهر تکنولوژی جدید، بار مذهبی و عقیدتی به خود می گیرد.

در همین راستا امیر دبیری مهر نیز مشکل اصلی در مورد برخورد با شبکه های اجتماعی را ناشی از هستی شناسی این پدیده دانست و گفت: مشکل در مرحله اول از عدم شناخت ذات پدیده ها نشات می گیرد؛ در واقع فیلترینگ حلقه آخر یک زنجیر است.

وی افزود: در 150 سال اخیر همواره مشکل هستی شناسی پدیده های جدید را داشته ایم و باوجود اینکه ملتی با هوش هستیم، با این مساله غیرمنطقی برخورد می کنیم.

دبیری مهر تصریح کرد: در حالی که ملت ما همواره از تقدم فرهنگی برخوردار بوده است، دولت های ما اما دچار تاخر فرهنگی بوده اند.

این روزنامه نگار افزود: در دوره رضاشاه، کسی که می خواست رادیو گوش بکند باید از شهربانی مجوز می گرفت و پیش از آن نیز با پدیده تلگراف مشکل داشتیم و در برابر آن موانع جدی وجود داشت.

**نبود قانون جامع و شفاف و برخورد انفعالی برخی دستگاه ها

یکی از مهم ترین مشکلاتی که استفاده و بهره گیری از شبکه های اجتماعی را با چالش روبرو می کند، نبود قانون مدون و جامعی است که نیازها و فضای جدید را بشناسد.

در این زمینه حق شناس گفت: متاسفانه نگاه سلبی و امنیتی به شبکه های اجتماعی که بدون طی کردن مراحل قانونی مشخص انجام می گیرد تبدیل به یک قاعده شده است.

وی با اشاره به ابراز مخالفت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اعمال محدودیت علیه شبکه های اجتماعی گفت: فیلترینگ از جای دیگر و بر اساس تصمیم سازی نهادهای دیگر صورت می گیرد، بدون اینکه هیچ مصوبه قانونی در این باره وجود داشته باشد.

حق شناس در ادامه با اشاره به جایگاه مهم مجلس در شفاف سازی روندهای قانونی در مورد اینترنت و شبکه های مجازی، تصریح کرد: مجلس به عنوان مرجع اصلی قانون گذاری، در این حوزه هیچ مصوبه قانونی را نگذرانده است.

از سوی دیگر دبیری مهر نیز اعمال سیاست های محدود کننده را برآمده از درک نکردن صحیح یک پدیده جدید دانست و افزود: در واقع محدود کردن به معنای انفعال است و نه فعالیت، باید به سمت سیاست های فرصت محور و فعال برویم.

این فعال رسانه ای تصریح کرد: هم اکنون جامعه ما در فضای مجازی، فعال است نه منفعل و به همین دلیل برخی نخبگان دینی و نیروهای ارزشی به فعالیت در شبکه های اجتماعی روی آوردند و فضا را تا حدودی از رهاشدگی نجات دادند. درحالی که دولت و حکومت به جای فعال شدن در این عرصه صرفا رویکرد محدود کننده داشته است.

دبیری مهر با بیان اینکه به دور از برخوردهای محدود کننده، باید به دنبال ترویج اخلاق در فضای مجازی باشیم، افزود: به نظر من حوزه های علمیه باید به ایجاد کرسی های اخلاق در فضای مجازی مبادرت ورزند و در این زمینه فعالیت کنند، زیرا فضای مجازی هم مانند فضای حقیقی نیازمند قواعد ومقررات زیست اجتماعی است.

**ناکارآمدی اعمال محدودیت بر شبکه های اجتماعی

اینک پس از گذشت چند سال از اعمال محدودیت بر شبکه های اجتماعی، بسیاری این روش را ناکارآمد می دانند و معتقدند این گونه برخوردهای سلبی نه تنها از اقبال گسترده به این شبکه ها نکاسته بلکه خود مانع از فرهنگ سازی برای استفاده درست از این شبکه ها با هدف جلوگیری از آسیب های احتمالی شده است.

دکتر حق شناس با بیان اینکه روند تکنولوژی بدون توقف است و به سرعت نیز به مسیر خود ادامه می دهد، تاکید کرد که امروزه مقابله با مظاهر تکنولوژی سیاستی رنگ باخته است.

وی افزود: امروزه با وجود فیلترینگ برخی سایت ها، فیلترشکن نیز وجود دارد و مطمئنا دولتمردان نباید به این موانع دلخوش باشند.

این استاد دانشگاه در عین حال تاکید کرد که اصل ایجاد محدودیت از وظایف حکومت است و سیاستی غیرقابل رد است.

حق شناس افزود: معتقدیم حکومت برای حفظ، حراست و صیانت از جامعه، باید بتواند محدودیت هایی را اعمال کند، همانند پدری که در خانواده برای تربیت فرزند خود محدودیت هایی اعمال می کند، طبیعی است که قاعده های خاصی نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.

این روزنامه نگار با تاکید بر اینکه این قواعد نباید به عنوان حاشیه های بزرگتر از متن قرار بگیرد، تصریح کرد: در حالی که اصل، آزادی اطلاعات و دسترسی مردم به شبکه های اجتماعی است و طبیعتا با حواشی که اخلاق جامعه را هدف قرار داده است و یا مربوط به مباحث امنیتی است باید به نحو مقتضی برخورد صورت گیرد.

دکتر دبیری مهر نیز فیلترینگ را نهایت ضعف در قبال فضاهای مجازی توصیف کرد و گفت: برای کم کردن آسیب ها باید به سمت ایجاد مقررات و قانونمندکردن استفاده از این شبکه ها و فرهنگ سازی پیش برویم.

این استاد دانشگاه با غلط و شکست خورده خواندن سیاست های محدودکننده بر شبکه های اجتماعی، خاطر نشان کرد: باید به سمت سیاست های هوشمند پیش برویم که قطعا شامل محدودیت هوشمندانه نیزمی شود. برای مثال در سیاست هوشمند باید سطح دسترسی یک دانشجو با یک دانش آموز دبیرستانی به اینترنت متفاوت باشد؛ همین طور سطح دسترسی یک استاد دانشگاه با کسبه نیز باید متفاوت باشد.

**راه های پیشنهادی برای جایگزینی فیلترینگ

نمی توان انکار کرد که دسترسی نامحدود به فضای مجازی، می تواند سطح آسیب پذیری کاربران را بالا ببرد. از سوی دیگر اعمال فیلرینگ غیرهوشمند نیز نه تنها اقدامی سنجیده نیست بلکه به دلیل امکان دور زدن این محدودیت ها، از کارایی چندانی برخوردار نیست. در اینجاست که راه های جایگزین برای محدودیت و فیلترینگ مطرح می شود.

دکتر حق شناس در این رابطه گفت: به جای فیلترینگ و ایجاد محدودیت، باید به سمت آموزش و بهره برداری صحیح از این شبکه ها گام برداریم.

وی افزود: معتقدم به جای ایجاد روندی که جوانان و دانش آموزان و دانشجویان ما به سمت یادگرفتن چگونگی دور زدن این محدودیت ها بروند، باید در دانشگاه ها، آموزشگاه ها وکلاس های درس، چگونگی استفاده درست از این شبکه ها، آموزش داده بشوند و نقاط قوت و ضعف این شبکه ها را یاد بدهند.

حق شناس در ادامه خاطر نشان کرد: برای حوزه های مشکل ساز که در تمام جوامع نیز موجود است باید توسط حکومت و با اعمال قوانین لازم، جرایمی در نظر گرفته شود تا جلوی آثار تخریبی آن گرفته شود.

وی با بیان اینکه مثلا نمی توان به دلیل اینکه سالانه 20 هزار نفر در تصادف های رانندگی کشته می شوند، استفاده از ماشین را محدود کرد، بر ضرورت فرهنگ سازی و آموزش لازم برای کاهش خطرهای موجود تاکید کرد.

این کارشناس امور رسانه ای گفت: ما بدترین روش را اعمال کرده ایم یعنی منع استفاده از شبکه های اجتماعی؛ به جای منع باید سراغ آموزش برویم که موجب کاهش خطرات و کاهش هزینه ها شده وسبب عمومی کردن استفاده از این وسیله که امروزه در دنیا مورد استفاده همگان است، می شود و ما از دنیا نباید عقب بمانیم.

دکتر دبیری مهر نیز با اشاره به اطلاع رسانی مستقیم از طریق شبکه های اجتماعی، گفت: می توانیم از طریق این شبکه ها به مردم گزارش بدهیم، همانند دکتر ظریف که از فعالیت های خود گزارش می دهد؛ این امر عین دموکراسی است.

وی افزود: در واقع شبکه های اجتماعی ابزار و فن آوری ارتباطی هستند؛ هم اکنون دولت های مدرن با درک اهمیت شبکه های اجتماعی و فضاهای مجازی به سمت رسانه های اجتماعی حرکت کرده اند.

این روزنامه نگار با اشاره به افزایش اهمیت شبکه های اجتماعی و تلاش دولت ها برای بهره گیری از آنها، تصریح کرد: خدمات ارایه شده در فضای مجازی به مردم در کشورهای مختلف و پیشرفته به وظیفه ای برای دولت ها تبدیل شده است.

دبیری مهر در پایان با اشاره به دستور رهبر انقلاب مبنی بر تشکیل شورای عالی فضای مجازی، آن را ناشی ازاهمیت این فضا دانست و افزود: عدم حرکت در این مسیر توسط دیگر نهادها و دستگاه ها مایه شرمندگی است؛ به گونه ای که رهبری فرزانه انقلاب تشخیص دادند باید در این حوزه وارد عمل شوند، اما متاسفانه شاهد عملکرد قابل توجهی نیز در این شورا نبودیم.